Sommige mensen omschrijven het als zweven met een trapeze: werken als ZZP’er. Een mooie metafoor voor hoe je leven er zonder vast contract uitziet; ongekende hoogtepunten, maar ook de afgrond voortdurend heel dichtbij. Het is leven als acrobaat in een ‘Gig Economy’; een koerswijziging die steeds meer terrein wint. Wat doet dat met onze opgebouwde geschreven en ongeschreven regels, wat voor effect heeft het op de arbeidskrachten en wat is de verdere lijn der verwachting hierover?
Gig Economy versus traditionele economie
Een Gig Economy staat haaks op de traditionele economie. Niet voor iedereen weggelegd, want het vraagt nogal wat van je. Discipline bijvoorbeeld, concentratie en een zekere gratie om als spil in het web verschillende projecten én al je werkzaamheden (van acquisitie tot uitvoer en administratie) feilloos te kunnen coördineren. En niet te vergeten de durf om grote risico’s aan te gaan. Risico’s die de noodzaak aangeven om te allen tijde je ‘safety net’ strak gespannen te houden terwijl je daarboven in de lucht balanceert. Je bent namelijk nooit volledig zelfstandig als ZZP’er, een netwerk om op terug te kunnen vallen is alles. Hoe riskant ook, het is een trend die zich elk jaar verder lijkt te ontvouwen. Het resultaat? Een Gig Economy waar vaste banen plaats hebben gemaakt voor korte projecten.
Sharing economy of deeleconomie
Verwant met de Gig Economy is de deeleconomie. Een economie waarin toegang belangrijker wordt gezien dan eigendom. Blockchain bijvoorbeeld; samen bouwen voor een groter doel. Wat begon als een idealistisch, haast utopisch wereldbeeld waar we alles met elkaar delen. Niet zaken doen met bedrijven, maar op een persoonlijke manier. Terug naar het idee van ‘de bakker op de hoek’ en ‘het touwtje door de voordeur’, het menselijke gezicht. Airbnb voor het delen van huizen, Snapcar voor een gezamenlijke auto en Peerby om je gereedschapskoffer voor anderen open te stellen. Kortom: people, planet én profit. Maar kritiek kwam er ook. Want een buurt is er niet altijd even blij mee als een gezinnetje ineens periodes hun ruimte verhuurt aan buitenlandse feestzoekers die de buurt op de kop zetten met lawaai, dronkenschap en drugsgebruik. Of ‘taxichauffeurs’, die zonder enige vorm van screening of vergunning, en die werkdagen van 11 uur maken, mensen oppikken van de straat…
Uber
Het destijds zeer vernieuwende, maar inmiddels ook zeer omstreden, taxibureau Uber, werd vaak gezien als het bekendste voorbeeld van een deeleconomie. Een bedrijf dat niet alleen alle eerder gevormde regels van de maatschappijen waarin ze opereerden aan hun laars lapte, maar daarmee ook het hele beroep dat wél volgens de regels werkte, op de kop zette. Alle ophef en rechtelijke uitspraken zorgden ervoor dat Uber in Nederland al niet meer onder het principe deeleconomie valt. In tegenstelling overigens tot de Amerikaanse variant, waar je nog wel in je eigen auto op flexibele tijden kunt bijverdienen. Naast deeleconomie werd Uber ook wel tot hét turning point van de uitbouwende Gig Economy bestempeld, waarin werkgelegenheid de vorm krijgt van losse, projectmatige klussen in plaats van een vast dienstverband. Of platformeconomie, waarin vraag en aanbod dankzij een online platform bij elkaar worden gebracht. Waar je het ook onder wil scharen, de enorme breuk waarvan zeker in Amerika verwacht werd dat dit erdoor veroorzaakt zou worden, blijft vooralsnog uit. Niet vanwege een gebrek aan succes overigens. Want ondanks de reputatie en rechtszaken nemen elke maand zo’n vijftig miljoen gebruikers wereldwijd ongeveer veertig miljoen keer een Uber. Het concept wordt alleen nog niet zo opgenomen in andere sectoren als aanvankelijk verwacht.
De andere kant van de medaille
Kortom, van wat begon als een mooie droom, wordt steeds meer omrand door de zwarte contouren van een nachtmerrie. En Airbnb en Uber zijn hier niet de enige voorbeelden van. Ook de projecten om deelfietsen op de markt te brengen had een behoorlijk neveneffect. Namelijk dat er zonder overleg met de gemeente een enorme berg fietsen de stad in werd geslingerd. En diepliggender: achter alle utopische woorden van de ‘inspirerende start-ups’ lag natuurlijk ook het privacyvraagstuk; het verzamelen van alle data. Dat dergelijke bedrijven veel meer weghebben van organisaties die op een slimme manier de wetgeving omzeilen dan die een visie hebben met oog voor mens en planeet, daar worden we ons steeds bewuster van. Om nog maar te zwijgen over alle problemen die het meebrengt, zoals wat voor effect dit heeft op mensen die ziek worden en voor Helpling of Deliveroo werken. Of wat er gebeurt als Uber-chauffeurs 11 uur achtereen gaan werken om genoeg te verdienen? Een discussie die al veel langer aan de gang is natuurlijk, sinds het begin van de ZZP, en die tot nu toe eigenlijk alleen maar tot de conclusie heeft geleid dat je volledig eigen verantwoordelijkheid moet durven nemen als zelfstandige.
Gig workers en gig jobs
Wellicht dat dit er ook de reden van is dat nog steeds het merendeel van de bevolking een traditionele baan heeft en zich nog niet tot gig worker met een gig job heeft bekeerd. Daarbij is het de vraag wat er gebeurt als de economie weer zijn neerwaartse golfbeweging inzet. Zijn we dan nog steeds toe aan gig jobs of willen we toch liever meer vastigheid als de werkgevers (en dus ook gig jobs) niet meer voor het oprapen liggen?
Cijfers Gig Economy
Dat de cijfers, die ondanks dat ze misschien minder snel stegen dan aanvankelijk gedacht, alsnog hoog zijn als het gaat om een groeiende Gig Economy, blijkt wel uit rapporten die aangeven dat in de VS en Europa al zo’n 20 tot 30% van de bevolking een gig job heeft. En de voorspelling van Intuit is dat in 2020 ongeveer 40% van de Amerikaanse bevolking op freelance basis werkt. Begin dit jaar zijn er ook in Nederland al meer dan een miljoen ZZP’ers actief. Echter, dit blijkt lang niet altijd de voorkeur te hebben. Een groot deel geeft aan uit pure noodzaak een gig job aan te nemen en liever een vaste baan te hebben.
Gig Economy apps
De bekendste voorbeelden zijn al in dit artikel voorbij gekomen, maar er zijn er nog veel meer. Denk bijvoorbeeld aan Booking.com of het nieuwe Pack, waarmee je met slechts een appje kunt solliciteren. Een baan voor een dag? Geen probleem.
Ver-gig-isering
Het vraagstuk dat eigenlijk overeind is gebleven, is hoe we onze maatschappij kunnen hervormen of structureren zodat er op een juiste manier omgegaan kan worden met de ‘ver-gig-isering’ van ons land, en de wereld. En blijft daarnaast het ideaalbeeld overeind? Flexibele uren kunnen ook tégen je werken. Want als je als Uberchauffeur niemand ophaalt, is er ook niemand die je betaalt. Daarnaast wordt ook alles en iedereen non-stop beoordeeld met een rating, waarmee we hard op weg zijn naar een toekomst zoals die in Black Mirror wordt geschetst. Heb je een paar mensen geholpen die met het verkeerde been uit bed waren gestapt die ochtend, kan je dat nu ineens je inkomstenbron kosten.
Tussenweg
Een tussenweg, die ook steeds een steeds duidelijker vorm aanneemt, ligt misschien nog wel veel meer voor de hand. Wél contracten, stabiliteit, training, collega’s, een kantoor en andere voordelen – maar meer flexibiliteit. Iets wat toch al de voornaamste reden was voor werknemers om voor een gig in plaats van een baan te kiezen. Bij ons merken we ook steeds meer hoe bedrijven hier op inspelen. Zo willen veel developers léren en juist in deze sector is bovenop de nieuwste ontwikkelingen zitten, natuurlijk onmisbaar. Maar developers genieten er ook van om thuis te kunnen werken en hechten waarde aan een goede pensioensregeling. Het gevolg: bedrijven bieden allerlei trainingsmogelijkheden aan – van papersessies, workshops tot complete opleidingen, bieden uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden aan en zorgen dat ook over de oude dag van hun personeel is nagedacht.
Tags: Amerika, Arbeidsrecht
